Kijkbuijs #7: ‘Waarom we vooral veel kunnen leren van complotdenkers’

Ik hoop dat je volgende PowerPoint presentatie over model denken gaat.

Dat vind ik namelijk radicaal.

Begin 2022 werd universitair hoofddocent Tjeerd Andringa door de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) op non-actief gesteld nadat hij in het universiteitsblad Ukrant was geportretteerd als een ‘anti-vaxxer’ die zijn studenten ‘complotdenken’ leerde. Hij zou in zijn vak Systems View of Life studenten van ‘zijn alternatieve waarheid’ hebben proberen te overtuigen. Andringa gaf dit vak sinds 2017 aan eerstejaarsstudenten aan het University College Groningen, onderdeel van de RUG. Zo zou hij in een privé-setting hebben gesproken over ‘de dominerende positie van Joden’ en zou hij twijfel hebben gezaaid over het officiële narratief rond 9/11. Op de biologische kwekerij die zijn vrouw runt achter zijn woning in Hoogkerk aan de rand van de stad Groningen, zou hij de lockdown-regels aan zijn laars hebben gelapt met zijn studenten. Uiteindelijk leidde het conflict ertoe dat zijn contract, zonder wederzijdse schuld, door de rechter werd ontbonden.

“Wie het verleden beheerst, bepaalt de toekomst, wie het heden beheerst, bepaalt het verleden”, schreef George Orwell in zijn boek 1984. Overheden zijn daarom voortdurend bezig het beeld dat het publiek heeft van het verleden te vervormen.

Of wetenschappelijk bewijs daadwerkelijk van een complottheorie een schandaal gaat maken is maar helemaal de vraag. De MSM maken een schandaal, niet de wetenschap. Er had allang een schandaal kunnen zijn; in het verleden zijn schandalen wel met minder bewijs gelanceerd. Een wetenschappelijk bewezen schandaal dat door de grote media niet tot schandaal wordt uitgeroepen, blijft voor het overgrote deel van de bevolking een complottheorie, net als alle andere complottheorieën. De situatie is vergelijkbaar met de parlementaire enquête: degenen die hebben meegebouwd aan het schandaal moeten het nu zelf kritisch gaan beoordelen. Dat werkt natuurlijk niet als er fouten zouden zijn gemaakt met mogelijk consequenties die het voorstellingsvermogen teboven gaan, bijvoorbeeld als er vele mensenlevens mee gemoeid zijn. Dat zelfonderzoek blijkt nu inderdaad niet te werken. Zou dat misschien iets zeggen over de ernst van fouten?

Laurens vergeet nog wat te belichten. Kritische denkers zijn blijkbaar complotdenkers, als dat zo is zijn filosofen ook complotdenkers.

Complotdenken wordt gekenmerkt door de sterke overtuiging dat een bepaalde, als onrechtvaardig ervaren situatie, het resultaat is van een doelbewuste samenzwering van een groep mensen met kwade bedoelingen. Complotdenken lijkt veel overeenkomsten te hebben met paranoïde wanen: bij zowel complotdenken als paranoïde wanen gaat het om een onjuiste, hardnekkige en soms bizarre overtuiging. In tegenstelling tot complotdenkers zijn mensen met een paranoïde waan echter vrijwel altijd in hun eentje het doelwit van de veronderstelde samenzwering en staan ze grotendeels alleen in hun overtuiging.

Net als mensen met paranoïde wanen houden complotdenkers hardnekkig vast aan hun overtuigingen. Ze dragen vaak een overvloed aan ‘bewijzen’ aan voor hun theorieën, bijvoorbeeld teksten van websites, losse citaten of videofragmenten. Ook gebruiken complotdenkers andere bronnen als ondersteuning van hun ideeën, zoals spirituele, fysieke of emotionele ervaringen. In gesprekken met complotdenkers blijkt vaak dat objectiveerbare feiten en rationele argumenten niet doorslaggevend zijn. Net als bij mensen met psychotische paranoïde wanen is de overtuiging niet vatbaar voor logische bewijzen. Als er dingen gebeuren die niet rijmen met het denkbeeld, wordt dit genegeerd of omgedacht, zodat het toch binnen de overtuiging past.

Het verschil tussen een complot en de waarheid? Gemiddeld 6 maanden.